Overmatig of onoordeelkundig gebruik van antibiotica in de diergeneeskunde vormt een risico voor zowel de volksgezondheid als de gezondheid van dieren door het ontstaan van resistente bacteriestammen. Het federaal agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten (fagg) verzamelde en evalueerde in samenwerking met de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent ook voor 2014 de verkoopscijfers van antibiotica in het zesde BelVet-Sac rapport (Belgian Veterinary Surveillance of Antibiotic Consumption).
Sedert 2009 wordt in België het antibioticagebruik bij dieren opgevolgd en op jaarbasis gepubliceerd in een BelVet-Sac rapport. Het zesde rapport is nu beschikbaar en analyseert voor 2014 de verkoopcijfers van antibacteriële diergeneesmiddelen afgeleverd aan een Belgische officina-apotheker of depothoudende dierenarts. Ook gemedicineerde voormengsels verwerkt in diervoeders en verkocht aan veehouders worden in rekening gebracht. Het gaat dus om het totale antibioticagebruik bij zowel landbouwhuisdieren als gezelschapsdieren. Dit gebruik wordt gerelateerd aan de jaarlijks geproduceerde kilogrammen vlees (biomassa) van varkens, pluimvee en runderen aangevuld met het aantal aanwezige melkkoeien.
De totale consumptie van antibiotica in de diergeneeskunde, uitgedrukt in ton actieve substantie, is in 2014 (267.744 kg) met 3,2 % gestegen t.o.v. 2013 (259.449 kg). Voor 2012 en 2013 werd telkens een daling van ongeveer 7 % genoteerd t.o.v. het voorgaande jaar. De totale biomassa geproduceerd in België is in 2014 wel gestegen t.o.v. 2013 (+ 2.1 %) resulterend in een stijging van het verbruik van + 1,1 % uitgedrukt in mg per kg geproduceerde biomassa. Over de afgelopen drie jaar werd zo de gemiddelde reductie van 12,7 % van de eerste 2 jaar in 2014 gemilderd tot een gemiddelde vermindering van 11,8 %. Er werd gehoopt dat de dalende trend in het antibioticagebruik van de voorbije jaren zich ook in 2014 ging verder zetten. Maar we zien een stagnatie en zelfs een lichte stijging in het antibioticagebruik. Een duurzame dalende trend laat zich vooralsnog niet optekenen.
In tegenstelling tot vorig jaar is ook het gebruik bij dieren van voor de volksgezondheid kritische middelen zoals de fluoroquinolones en de nieuwere generaties cefalosporines gestegen, respectievelijk met 5,3 en 4,1%. Voor macroliden is op jaarbasis zelfs een stijging van 33,2 % waar te nemen.
Ondanks de aanbevelingen op verschillende niveaus om het antibioticagebruik verder te verminderen om blijvend efficiënte middelen te kunnen inzetten, is er dus een lichte stijging in 2014. Het Europees Geneesmiddelenbureau (European Medicines Agency, EMA) stelde bijkomende richtlijnen op voor kritische middelen waarbij de dierenarts vooraf aan de behandeling gevoeligheidstesten van de oorzakelijke ziektekiem uit moet voeren. Het uitsluitend preventief inzetten van antibiotica wordt ook niet langer aanvaard. Op Belgisch niveau sensibiliseert AMCRA vzw (Antimicrobial Consumption & Resistance in Animals), waarin onder andere de landbouwsectoren zijn vertegenwoordigd, sedert 2012 dierenartsen en veehouders tot meer verantwoord gebruik via formularia voor de verschillende diersoorten en gidsen voor goede managementpraktijken in de veehouderij.
Het FAGG en FAVV stellen vast dat de adviezen en autoregulerende maatregelen voor een rationeel en duurzaam antibioticabeleid en de bewustwordingscampagnes onvoldoende vruchten afwerpen en er bijkomende maatregelen nodig zijn om tot een verdere reductie in het antibiotica gebruik in de veehouderij te komen.
Hiervoor is het belangrijk om een gegevenssysteem waarmee het voorschrijf- en verschaffingsgedrag van de dierenarts en het geneesmiddelengebruik door de veehouder in kaart kan gebracht worden op te zetten. Dit systeem beheerd door de overheid moet worden uitgebouwd in nauwe samenwerking met de betrokken partners. De analyse van deze gegevenszal het enerzijds mogelijk maken om realistische doelstellingen voor een correct antibioticagebruik uit te werken, rekening houdend met specifieke wetenschappelijke referentienormen. Anderzijds maakt een dergelijk systeem het mogelijk om informatie terug te koppelen aan zowel de voorschrijvers als de gebruikers.
Sedert juni 2014 wordt aan vergunninghouders van veterinaire antibacteriële middelen een tax op de verkochte hoeveelheden opgelegd die de financiering van een dergelijk systeem mogelijk maakt . De ontwikkeling van het centraal elektronisch gegevenssysteem zal tegen eind 2015 afgerond worden en open staan voor alle partners. In parallel werkt men aan een wettelijk kader om de registratie van deze gegevens verplicht te maken.
Op basis van de verzamelde informatie kan dan beslist worden of of strengere regelgevende maatregelen nodig zijn voor de voorwaarden waaronder antibiotica door de dierenarts kunnen worden voorgeschreven of verschaft en ook waaronder de veehouder deze voorraad middelen kan aanwenden.
In ieder geval wordt het duidelijk dat de inspanningen rond sensibilisering en begeleiding van dierenartsen en veehouders niet kunnen verminderen. Integendeel, met de recente stijging in het gebruik en daartegenover de dalende consumptie in sommige naburige lidstaten met eenzelfde type veehouderij, moeten deze eerder worden opgevoerd om de antibiotica gebruiksdoelstellingen zoals opgenomen in het AMCRAvzw beleidsplan 2020 te kunnen realiseren.
Deze doelstellingen kunnen alleen bereikt worden indien alle belanghebbenden samen werken aan een geïntegreerde aanpak waarbij zowel de overheden als de betrokken sectoren hun verantwoordelijkheid nemen.
